سینمای مستند ایران – قسمت دوم

Shape Image One
Shape Image One
 Shape Image Four
 Shape Image Four
 Shape Image Four
 Shape Image Four
 Shape Image Four
 Shape Image Four
سینمای مستند ایران – قسمت دوم

سینمای مستند ایران در دهه 30

در دهه ی سی، چند فیلمبردار ایرانی با شعبه اداره اطلاعات آمریکا در تهران و برخی خبرگزاری‌های خارجی همکاری داشتند؛ از جمله بسیاری از کارهای لابراتواری فیلم‌های اداره اطلاعات سفارت آمریکا در استودیو ایران فیلم متعلق به ابوالقاسم رضایی و غدیری انجام می‌شد. مرحوم مهندس محسن بدیع صاحب استودیو عقاب نیز صادقانه گفته است که وقتی بعد ساختن فیلم آخرین شب بدهی به بار آورد برای کار به اصل چهار رجوع کرد و از بازدید یکی از مسئولان اصل چهار از سد کرج و کنگره بوعلی سینا در همدان برای اصل چهار در ایران فیلمبرداری کرد.

(کارهای لابراتواری فیلم‌های اخبار ایران را به من دادند که با درآمد آن توانستم مقداری وسیله بخرم و تا حدودی بدهی‌ها را هم صاف کنم. البته در ابتدا خودم فیلمبرداری می‌کردم، بعدها شخصی به نام (ایثاری) کار فیلمبرداری را انجام می‌داد.)

ایثاری تذکر داده است (چون فیلم‌های وارداتی، با روستاییان ایران رابطه درستی برقرار نمی‌کرد، پیشنهاد کردیم که فیلم‌های آموزشی در خود ایران تهیه شود. موضوع، از طریق جان همیلتون از تهران با هربرت ادواردز، رئیس بخش بین المللی سینمایی از USIA (اداره‌ی اطلاعات ایالات متحده) در واشنگتن در میان گذاشته شد و دکتر دان جی ویلیامز مدیر سمعی و بصری دانشگاه سیراکیوز برای تخمین نیازها، به ایران اعزام شد. او در بازگشت، سخنان جان همیلتون را تأیید کرد و در مارس 1951 ده فیلمساز دانشگاهی وارد ایران شدند تا کار ساختن تعدادی فیلم را تحت قرارداد با USIS (شعبه‌ی اداره‌ی اطلاعات ایالات متحده) شروع کنند. کار آن‌ها به همکاری با هنرهای زیبای وزارت فرهنگ کشید.

دانشگاهیان سیراکیوز در واقع مسئولیت فیلمبرداری از اقدامات گروه‌های اصل چهار در ایران را به عهده داشتند و این عمل، جز به کار بستن همان اندیشه‌ی تولید فیلم محلی برای مردم بومی که سینمای مستعمراتی نیز در آفریقا تجربه کرده بود، چه معنای دیگری می‌توانست داشته باشد؟ به گمان من فیلم‌های سیراکیوز، بخشی از پروژه‌ی تزریق نوگرایی از طریق سینما است و انصافا فیلم آموزشگاه‌هایتان را نو کنید، با تکیه‌ای که برخودیاری روستاییان دارد، فیلمی تاثیرگذار است.

در تمام فیلم‌های سیراکیوز این دو عنوان بندی مشاهده می‌شود:

نمایش دهنده، هیئت عملیات اقتصادی آمریکا در ایران

محصولات سازمان فیلمبرداری دانشگاه سیراکیوز

دانشگاهیان سیراکیوز در واقع مسئولیت فیلمبرداری از اقدامات گروه‌های اصل چهار در ایران را به عهده داشتند و این عمل، جز به کار بستن همان اندیشه‌ی تولید فیلم محلی برای مردم بومی که سینمای مستعمراتی نیز در آفریقا تجربه کرده بود، چه معنای دیگری می‌توانست داشته باشد؟ به گمان من فیلم‌های سیراکیوز، بخشی از پروژه‌ی تزریق نوگرایی از طریق سینما است و انصافا فیلم آموزشگاه‌هایتان را نو کنید، با تکیه‌ای که برخودیاری روستاییان دارد، فیلمی تاثیرگذار است.

مطالعه  خانه سیاه است - نگاهی به مستند فروغ فرخزاد

در تمام فیلم‌های سیراکیوز این دو عنوان بندی مشاهده می‌شود:

نمایش دهنده، هیئت عملیات اقتصادی آمریکا در ایران

محصولات سازمان فیلمبرداری دانشگاه سیراکیوز

فیلم‌ها با یک بحران، یک کمبود یا ضعف و ناآگاهی شروع می‌شود و با یک راه حل یا اجرای راه حل به پایان می‌رسد، که ساختار روایی و انشای توصیفی و ساده‌ای دارند.

دانشگاه سیراکیوز، از نهم ژانویه 1954 (19 دی‌ماه 1332) دوره‌ی تولید فیلم و فیلم استریپ را تحت پروژه سمعی و بصری سیراکیوز، در اداره مشترک سمعی و بصری، درون هنرهای زیبای کشور، به راه انداخت. دانشجویان برگزیده شده از طریق آزمون، پس از طی دوره‌ی نظری به هفت گروه تقسیم شدند. در هر گروه، کارگردان نویسنده (فیلمنامه نویس) گیلابرت، امبندوس و همفری(کارگردانی) به کار عملی پرداختند. در گواهینامه به طور مشخص، مدت دوره یک ساله دانشگاهی یعنی از ژانویه 1954 تا نوامبر 1954 ذکر شده است. سال بعد از بین حدود 40 فارغ التحصیل، رضا بدیعی (فیلمبرداری)، سیروس شبدیز (صدابرداری)، داریوش وصال (چاپ)، صادق بریرانی (گرافیک)، هوشنگ شفتی (کارگردانی) و پرویز اصانلو (انیمیشن) به عنوان شاگرد اول انتخاب و برای ادامه تحصیل به آمریکا اعزام شدند. جز اصانلو که به UCLA رفت، بقیه در دانشگاه ایندیانا به تحصیل پرداختند.

سایر فارغ التحصیلان، از جمله فیجانی (متصدی لابراتوار) در هنرهای زیبا به کار پرداختند. مجله‌ی فیلم و زندگی به مدیریت شاءالله ناظریان فارغ التحصیل کلاس سیراکیوز گواه اشتیاق آن‌هاست. کتاب فیلم مستند و تحولات آن نوشته پل روتا را نیز مهدی غروی ترجمه و در مجله چاپ کرد. به گزارش علاءالدین پزشکی در چهارمین شماره‌ی فیلم و زندگی «کلیه امور تهیه فیلم، به دست همان شاگردان دیروز که متخصصین امروز می‌باشند، در کمال دقت و مهارت، انجام می‌شود.

فیلم‌های سیراکیوز و اداره‌ی اطلاعات سفارت آمریکا مدت‌ها به صورت الگوی ثابت (کلیشه‌ای) فیلمساز سازمان سمعی و بصری و مرکز تولید فیلم‌های روستایی درآمد که وظیفه‌ی خبررسانی در زمینه‌ی اخبار روز، حوادث، فرهنگی، ورزشی و حکومتی را از اداره‌ی اطلاعات سفارتخانه، تحویل گرفته بودند چون شعبه‌ی اداره‌ی اطلاعات آمریکا و شرایط سیاسی، اجازه ادامه کار در زمینه خبری را به (میترا فیلم) و (پارس فیلم) نداده بود. از فیلم‌های اخبار ایران، به تعداد سینماهای درجه یک تهران، نسخه تهیه شده و بعد از نمایش در آن‌ها، به سینماهای درجه دوم و سپس به شهرستان‌ها، ارسال می‌شد.

مطالعه  مستند چیست؟

کارگردان‌های مشهور این دوره: ابراهیم حوریانی، محمدقلی سیار، دکتر نعمان، شاءالله ناظریان، ناصر معاضدی، علاءالدین پزشکی، هوشنگ شفتی

فیلمبردارها: پطرس پالیان، ریاض بسیم، زندی نژاد، پرویز اصانلو(فیلمبردار و کارگردان)

پطرس پالیان در سال 1336 گزارش ماموریت‌هایش در بلوچستان، کاشان، سیستان، کرمان و آذربایجان را در اولین شماره‌ی مجله فیلم و زندگی تحت عنوان نگاهی به زندگانی مردم، به چاپ رسانده است. این نوشته، نشان می‌دهد که او در کنار تهیه فیلم خبری از سرشماری، سمپاشی بر روی ملخ و برای اولین بار از مراسم گواتی در بلوچستان و آیین‌های دراویش آذربایجان، فیلم گزارشی ساخته است: (رقصی که در بلوچستان دیدم، رقصی بود که برای اشخاص بیمار، درست کرده بودند و با موزیک آرام شروع می‌شد. بعد، بیمار، در رختخواب، به حرکت درمی‌آمد. ریتم موزیک تند می‌شد. بیمار می‌رقصید و از حال می‌رفت بعد کسان دیگر او را در رختخوابش گذاشته و رویش را می‌پوشانند و وقتی عرقش خشک می‌شد، شفا یافته بود.

در آذربایجان دراویش علی الهی، مراسم عجیب و باورنکردنی داشتند. بعد از زحمات زیاد، توانستیم رئیس این فرقه را راضی کنیم که اجازه دهند فیلمی از مراسم آن‌ها برداریم. مراسم ایشان به این ترتیب شروع می شد: تمام دراویش این فرقه، موهای بلندی دارند که در موقع عادی زیر عمامه خود می گذارند و در موقع شروع مراسم، عمامه را برداشته و موهای خود را روی شانه‌هایشان آزاد می‌کنند و پهلوی یکدیگر ایستاده و با صدای ضرب، سرهایشان را تکان داده و موهای بلندشان را به طرز قشنگی به حرکت درمی آورند. آنقدر این عمل ادامه پیدا می‌کند تا به حالت خلسه می‌افتادند.)

آثار فیلمسازان نسل اول هنرهای زیبا در دهه‌ی سی فارغ از کرشمه‌های سینمایی است. سازندگان این آثار تأکید چندانی بر تدوین نداشتند و به دلیل تمرکز روی اقدامات دولتی، کمتر اثر هنری از آن دوره دوام آورده است.

برای مطالعه قسمت اول مقاله سینمای مستند در ایران کلیک کنید.